ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η βιομηχανική επανάσταση ήταν μια ιστορική περίοδος και διαδικασία με βαθύ και διαρκή μετασχηματισμό των οικονομικών, κοινωνικών συνθηκών, και των συνθηκών εργασίας, που ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 18ου Αιώνα και ενισχύθηκε στο 19ο Αιώνα, αρχικά στην Βρετανία και, στη συνέχεια, στο σύνολο της Δυτικής Ευρώπης. 
Ο τρόπος βιομηχανικής ανάπτυξης τον 18ο αιώνα, την πρώτη περίοδο εκβιομηχάνισης, ήταν η επέκταση της οικοτεχνίας. Η εκμηχάνιση της βρετανικής κλωστοϋφαντουργίας αποτέλεσε την ενσάρκωση της προόδου στην παραγωγή και τις τεχνικές μεθόδους που έγιναν στην αρχή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Τα λεγόμενα εργοστάσια, μέχρι τη δεκαετία του 1860 ήταν σχεδόν αποκλειστικά κλωστοϋφαντουργικά και κυρίως εργοστάσια επεξεργασίας βαμβακιού. 

Τα κύρια χαρακτηριστικά της Βιομηχανικής Επανάστασης ήταν:

1. H εκτεταμένη χρήση νέων τεχνικών μέσων που περιόριζαν τη χειρωνακτική εργασία, αυξάνοντας την παραγωγή και μειώνοντας το κόστος των προϊόντων,
2. H αξιοποίηση νέων μορφών ενέργειας,
3. H εφαρμογή καινοτομιών στη μεταλλουργία,
4. H ανάδειξη του εργοστασίου ως του βασικού τόπου παραγωγής, όπου συγκεντρώθηκε η πλειοψηφία των εργατών και τέλος
5. Oι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης.

Το νέο οικονομικό σύστημα του καπιταλισμού οδήγησε αρχικά, από τη μία πλευρά τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής σε οικονομική ανάπτυξη και πλουτισμό και από την άλλη μετέτρεψε τους εργαζόμενους σε θύματα εκμετάλλευσης και οικονομικής εξαθλίωσης. Το κράτος τήρησε αρχικά ουδέτερη στάση σ' αυτή τη σύγκρουση συμφερόντων, στη συνέχεια όμως, μέσα από κοινωνικές ανακατατάξεις και μετά τις επαναστατικές εκρήξεις και τη σταδιακή άνοδο των σοσιαλιστικών κινημάτων, υιοθέτησε ένα παρεμβατικό ρόλο αναδιανομής του πλούτου (Κεϋνσιανή ρύθμιση). Η Τεχνολογία δεν ήταν προφανώς η μοναδική συνιστώσα που ώθησε στη Βιομηχανική Επανάσταση, έπαιξε όμως αποφασιστικό ρόλο με τον εκμηχανισμό των παραγωγικών διαδικασιών, την αυξανόμενη αξιοποίηση των πορισμάτων της επιστήμης και τη χρήση όλο και περισσότερων υλικών, μορφών ενέργειας και πληροφοριών. Η δεσπόζουσα θέση της Τεχνικής στην οικονομία άρχισε να απαιτεί μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων με εξειδικευμένες γνώσεις, με αποτέλεσμα να ιδρυθούν στο 19ο αιώνα τεχνικές και πολυτεχνικές σχολές κάθε κατευθύνσεως και επιπέδου. Αυτή η βελτίωση της κατάρτισης είχε ως αποτέλεσμα, πέρα από την άνοδο του γενικότερου μορφωτικού επιπέδου της κοινωνίας, νέες τεχνικές βελτιώσεις, επινοήσεις και εφευρέσεις

Τεχνικές καινοτομίες

Κορυφαίο επίτευγμα της Βιομηχανικής Επανάστασης θεωρείται η εφεύρεση της ατμομηχανής στη Μεγάλη Βρετανία, οι εφαρμογές της οποίας επεκτάθηκαν σε διάφορους τομείς της οικονομίας, και ο σιδηρόδρομος. Το πρώτο τρένο κυκλοφόρησε το 1830 στη Μεγάλη Βρετανία, ενώ τα επόμενα χρόνια σιδηροδρομικό δίκτυο άρχισε να κατασκευάζεται στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και άλλα κράτη. Ουσιαστικά ο σιδηρόδρομος έφερε την επανάσταση στις μεταφορές. Αντίστοιχα στις θαλάσσιες μεταφορές την επανάσταση έφερε η χρήση ατμόπλοιου που έκανε τις μεταφορές ασφαλείς και γρήγορες. Άλλα περίφημα επιτεύγματα ήταν η μηχανή εσωτερικής καύσης, η παραγωγή ηλεκτρισμού και ο τηλέγραφος με τον οποίο χρησιμοποιείται ηλεκτρισμός για να μεταδοθεί μέσα από καλώδια ένα μήνυμα φτιαγμένο από σήματα. επίσης η εφαρμογή καινοτομιών στην μεταλλουργία και υφαντουργία ήταν πολύ σημαντική.

Μετά το 1880 έγιναν νέοι βιομηχανικoί κλάδοι που συνδέονταν με την επιστημονική έρευνα. Η χημεία πέρασε από τον χώρο του εργαστηρίου στην μαζική παραγωγή. Επαναστατικές επιστημονικές ανακαλύψεις γέννησαν την οργανική χημεία και επέτρεψαν την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων συνθετικών βαφών, λιπασμάτων, πλαστικών υλών και εκρηκτικών (δυναμίτιδα).

Χάρη στη χημεία αναπτύχθηκαν, ακόμη, οι βιομηχανίες φαρμάκων, ψυγείων, φωτογραφικών και κινηματογραφικών ειδών. Πρωτοπόρος αναδείχθηκε η Γερμανία. Παράλληλα, ο ηλεκτρισμός αποτέλεσε, ίσως, την κυριότερη καινοτομία του δεύτερου μισού του 19 αιώνα., τόσο ως πηγή ενέργειας για τους ηλεκτρικούς κινητήρες όσο και ως μέσο φωτισμού.

Στο δεύτερο μισό του 19 αιώνα., η εξέλιξη των κινητήρων και η ενσωμάτωση τους σε οχήματα είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία του αυτοκινήτου, αλλά και τον πειραματισμό στην δημιουργία ιπτάμενων μηχανών, των πρώτων αεροπλάνων. Τέλος άλλες καινοτομίες έγιναν στα μέσα μετάδοσης ήχου σε μεγάλες αποστάσεις (ηλεκτρικός τηλέγραφος, τηλέφωνο, ασύρματος τηλέγραφος) τα οποία έκαναν ευκολότερη την επικοινωνία.

Εκτός, όμως, από την Ευρώπη, ο αντίκτυπος της βιομηχανικής επανάστασης έφτασε και στον υπόλοιπο κόσμο μέσω των εξερευνήσεων στις αποικίες των ευρωπαϊκών δυνάμεων.

Κοινωνικές επιδράσεις

Εργατική τάξη

Η νέα κοινωνική ομάδα ήταν οι εργάτες και οι εργάτριες .Οι εργάτες που κατασκεύαζαν τα βιομηχανικά προϊόντα δεν είχαν τα χρήματα που χρειάζονταν για να τα αγοράσουνε .Οι εργάτες ζούσαν σε άσχημες συνθήκες και δεν είχαν σίγουρη και σταθερή δουλειά. Οι περισσότεροι από αυτούς ζούσαν σε μικρά δωμάτια στο κέντρο της πόλης. Οι κακές συνθήκες υγιεινής προκαλούσαν επιδημίες. Έτσι πολλοί άνθρωποι πέθαιναν από φυματίωση και χολέρα. Οι εργάτες ξεχώριζαν από τη δουλειά που έκαναν, από την ειδίκευση που είχαν ,από την καταγωγή τους ,από το φύλο και την ηλικία τους .Άλλοι έπαιρναν μεγαλύτερα μεροκάματα και άλλοι μικρότερα, άλλοι είχαν σταθερές δουλειές και άλλοι όχι. Οι πρώτες εργατικές οργανώσεις δημιουργηθήκαν στη Μεγάλη Βρετανία μετά το 1820.Στη συνέχεια δημιουργηθήκαν για κάθε επάγγελμα ξεχωριστά εργατικά συνδικάτα. Αρχικά δεν ήταν νόμιμα , γιατί οι εργοδότες και οι κυβερνήσεις αντιδρούσαν .Αργότερα όμως αναγκάστηκαν να τα αναγνωρίσουν .Μετά οι εργάτες έκαναν απεργίες για να καλυτερεύσουν τις συνθήκες εργασίας τους και να έχουν περισσότερα δικαιώματα .Τα εργατικά στρωματά είχαν σημαντική συμμετοχή σε όλα τα επαναστατικά κινήματα που έγιναν στις ευρωπαϊκές χώρες το 1830 και το 1848. Μετά το 1840 οι κυβερνήσεις στα βιομηχανικά κράτη πήραν τα πρώτα μετρά για να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας .Τα πρώτα εργατικά νομοθετήματα περιόρισαν την γυναικεία και την παιδική εργασία πρώτες εργατικές ενώσεις προστάτευαν τα μέλη τους και τις οικογένειες τους από αρρώστιες, ατυχήματα, θανάτους κτλ., αλλά και από το νέο μεγάλο κίνημα: την ανεργία. Στη Γαλλία το 1841 ορίστηκε με νόμο το 8ωρο για τα παιδιά 8-12 χρονών, στην Μεγάλη Βρετανία το 1842 απαγορεύθηκε στις γυναίκες να κατεβαίνουν στα ορυχεία και το 1847 καθιερωθήκαν σε ορισμένους κλάδους της βιομηχανίας 10 ώρες δουλειά.

Παιδική εργασία

Οι βασικοί λόγοι για τους οποίους οι επιχειρηματίες στράφηκαν στα παιδιά ήταν ότι εφόσον αυτά μπορούσαν να εκτελέσουν συγκεκριμένες εργασίες, ήταν συμφέρουσα επιλογή τουλάχιστον οικονομικά, αφού κόστιζαν λιγότερο και πειθαρχούσαν ευκολότερα από τους ενήλικες. Οι αμοιβές των παιδιών στα εργοστάσια ήταν κάτω από το μισό και συνήθως το ένα τρίτο από τις αντίστοιχες των ενηλίκων εργατών.^[12] Αν και η τεχνολογική πρόοδος ευνόησε τη μείωση της παιδικής εργασίας, αυτό συνέβη χρόνια αφότου η ίδια τεχνολογική πρόοδος, στα πρώτα στάδια εκβιομηχάνισης, ευνόησε την παιδική εργασία. Οι Αστοί ήταν πλούσια άτομα (βιομήχανοι, μεγαλέμποροι, τραπεζίτες, ή μεγαλογιατροί) .Σε όποια Ευρωπαϊκά κράτη αναπτύχθηκε η βιομηχανία, οι αστοί γίνονταν πάντα η πιο ισχυρή κοινωνική ομάδα.Οι αστοί, ως οι πιο πλούσιοι, είχαν στα χέρια τους όλα τα μέσα παραγωγής, για παράδειγμα, βιομηχανικές μηχανές και χρήματα για να αγοράσουν νέες ύλες και για να έχουν εργάτες. Για τους Αστούς είχε μεγάλη σημασία η επιτυχία τους στην εργασία και η μόρφωσή τους. Κατά τον 19ο αιώνα, οι Αστοί προσπάθησαν να συμμετέχουν και αυτοί στην πολιτική εξουσία, επειδή υπήρχαν πιο φιλελεύθερα καθεστώτα. Γενικά ,δηλαδή, οι Αστοί ήταν πολύ πλούσιοι άνθρωποι οι οποίοι ζούσαν με πάρα πολλά χρήματα, και είχαν μεγαλύτερη εξουσία από κάθε άλλη κοινωνική τάξη τον 19ο αιώνα.ιακή απασχόληση αφού μείωσε την ανάγκη για ειδικευμένα εργατικά χέρια.

Φυσικά το ζήτημα της παιδικής εργασίας είχε γίνει αντικείμενο δημόσια συζήτησης και ανησυχίας. Υπήρξε διαμάχη μεταξύ επιχειρηματιών και κράτους σχετικά με την επιβολή νόμων και ρυθμίσεων που θα απέτρεπαν ή περιόριζαν τη χρήση παιδιών στα εργοστάσια, με σθεναρή αντίδραση από την πλευρά των επιχειρηματιών με επιχείρημα τον ανταγωνισμό με τις ξένες βιομηχανίες. Νόμοι που περιόριζαν την παιδική εργασία τελικά εφαρμόστηκαν αρκετά αργά, μόνο όταν οι οικονομίες και η βιομηχανία δεν χρειάζονταν πλέον την παιδική εργασία για να αναπτυχθούν

Αστοί

Οι Αστοί ήταν πλούσια άτομα (βιομήχανοι, μεγαλέμποροι, τραπεζίτες, ή μεγαλογιατροί) .Σε όποια Ευρωπαϊκά κράτη αναπτύχθηκε η βιομηχανία, οι αστοί γίνονταν πάντα η πιο ισχυρή κοινωνική ομάδα.Οι αστοί, ως οι πιο πλούσιοι, είχαν στα χέρια τους όλα τα μέσα παραγωγής, για παράδειγμα, βιομηχανικές μηχανές και χρήματα για να αγοράσουν νέες ύλες και για να έχουν εργάτες. Για τους Αστούς είχε μεγάλη σημασία η επιτυχία τους στην εργασία και η μόρφωσή τους. Κατά τον 19ο αιώνα, οι Αστοί προσπάθησαν να συμμετέχουν και αυτοί στην πολιτική εξουσία, επειδή υπήρχαν πιο φιλελεύθερα καθεστώτα. Γενικά ,δηλαδή, οι Αστοί ήταν πολύ πλούσιοι άνθρωποι οι οποίοι ζούσαν με πάρα πολλά χρήματα, και είχαν μεγαλύτερη εξουσία από κάθε άλλη κοινωνική τάξη τον 19ο αιώνα.

Βιομηχανικές πόλεις

Στις πρώτες βιομηχανικές πόλεις που δημιουργήθηκαν στις κορυφές λόφων υπήρχαν 30 με 40 εργοστάσια. Γύρω από τα εργοστάσια βρίσκονταν μικρά, φτωχικά εργατικά σπιτάκια, στα οποία οι άνθρωποι ζούσαν μέσα στην αθλιότητα και το θάνατο.Τα σπιτάκια των εργατών ήταν μονώροφα, από σανίδια και με σπασμένα τζάμια. Στο καθένα στριμώχνονταν δέκα με δεκαπέντε άνθρωποι που δεν είχαν άλλη επιλογή. Γύρω από τα σπίτια των εργατών υψώνονταν τα εργοστάσια, ενώ πυκνά μαύρα σύννεφα υψώνονταν πάνω από την πόλη.

Οικονομικός φιλελευθερισμός, καπιταλισμός και σοσιαλισμός

Ο νέος τρόπος οργάνωσης της οικονομίας ονομάστηκε οικονομία της ελεύθερης αγοράς ή κεφαλαιοκρατία ή καπιταλισμός. Ιδεολογική βάση αυτού του συστήματος υπήρξε ο οικονομικός φιλελευθερισμός. Σύμφωνα με αυτόν ,οι επιχειρηματίες είχαν το δικαίωμα να πράττουν ό,τι εκείνοι έκριναν αναγκαίο για να κερδίζουν. Στο σύστημα αυτό το ατομικό συμφέρον θεωρούνταν σημαντικότερο του κοινωνικού.

Η ανάγκη συγκέντρωσης τεράστιων κεφαλαίων για να ιδρυθούν μεγάλες βιομηχανίες οδήγησε στη δημιουργία εταιριών με τη συμμετοχή πολλών κεφαλαιούχων.Το κεφάλαιο αυτών των επιχειρήσεων εκφράζονταν σε μετοχές.Ανάλογα με το ποσοστό συμμετοχής στην εταιρεία ο κάθε κεφαλαιούχος είχε έναν αριθμό μετοχών. Την ίδια εποχή δημιουργήθηκαν μεγάλες τράπεζες που συγκέντρωναν κεφάλαια τα οποία δάνειζαν σε επιχειρηματίες με τόκο. Η ανάγκη μείωσης του κόστους παραγωγής προκάλεσε συγχωνεύσεις και οδήγησε στη δημιουργία ολιγοπωλίων και μονοπωλίων, δηλαδή τεράστιων επιχειρήσεων που κατόρθωναν να κυριαρχήσουν στην αγορά. Παράλληλα άρχισαν να ξεσπούν, οικονομικές κρίσεις όταν η αγορά αδυνατούσε να απορροφήσει την παραγωγή. Έτσι άρχισε να αμφισβητείται ο απόλυτος οικονομικός φιλελευθερισμός και να συζητείται η κρατική παρέμβαση στην οικονομία.

Οι πρώτες σοσιαλιστικές θεωρίες εμφανίστηκαν τον 19ο αιώνα με σκοπό την αντιμετώπιση των έντονων προβλημάτων, που αντιμετώπιζαν οι τότε κοινωνίες. Το κύριο προτέρημά τους ήταν το κοινωνικό συμφέρον και όχι το ατομικό. Γι' αυτό άλλωστε πήρε αυτή την ονομασία (αγγλική λέξη: social=κοινωνικός).

Το 1848 οι δύο γερμάνοι Καρλ Μαξ και Φρίντριχ Ένγκελς δημοσίευσαν το "Κομμουνιστικό Μανιφέστο". Αργότερα ο πρώτος έφερε στην δημοσιότητα ένα τρίτομο έργο με τίτλο "Το Κεφάλαιο". Με αυτά τα δύο έργα εμφανίστηκαν οι απόψεις που υποστήριζαν ότι κύρια αιτία της κοινωνικής αδικίας ήταν το γεγονός ότι τα μέσα παραγωγής άνηκαν σε μικρό αριθμό αστών. Έτσι αναπτύχθηκε η ιδέα πως η εργατική τάξη θα έπρεπε να δημιουργήσει ένα πολιτικό κόμμα που θα ανέτρεπε τον καπιταλισμό και θα έπαιρνε στα χέρια του τα μέσα παραγωγής δημιουργώντας έτσι μια ταξική κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπων. Αυτές οι ιδέες έγιναν γνωστές ως μαρξισμός.

Συνδικαλισμός

Μέχρι και πριν το 1830 η κατάσταση των συνθηκών εργασίας ήταν τραγικές και προκαλούσαν τον ξεσηκωμό των εργατών. Μετά το 1830 ξεκίνησαν μία μεγάλη προσπάθεια για την καθιέρωση κάποιων θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η οκτάωρη εργασία. Το 1838 η αγγλική ένωση εργατών διατύπωσε πολιτικά αιτήματα μέσω της διακήρυξης ‘’Χάρτα του Λαού’’. Την 1 Μαΐου 1886 έγινε απεργία του Σικάγου με αίτημα την καθιέρωση της οκτάωρης εργασίας, η οποία δυστυχώς έληξε άδοξα με τον θάνατο πολλών διαδηλωτών. Από τότε αυτή η μέρα γιορτάζεται ως παγκόσμια ημέρα των εργατών. Στα τέλη του 19ου αιώνα επιτεύχθηκε ο περιορισμός των ωρών εργασίας σε δέκα, η δημιουργία των ταμείων ασφάλισης και η υπογραφή συλλογικών συμβάσεων εργασίας.

Πολιτική Οργάνωση των Εργατών

Το 1864 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η πρώτη Διεθνής Ένωση Εργατών, γνωστή και ως πρώτη Διεθνής που διαλύθηκε όμως το 1876 λόγω των διαφωνιών που είχαν οι σοσιαλιστές. Ωστόσο, το 1889 ιδρύθηκε στο Παρίσι η δεύτερη Διεθνής στην οποία συμμετείχαν εξ’ ολοκλήρου πολιτικά κόμματα τα οποία δέχονταν τον μαρξισμό. Όλα τα επόμενα χρόνια δημιουργήθηκαν σοσιαλιστικά και εργατικά κόμματα με άμεσο σκοπό τους να ανέλθουν στην κυβέρνηση μέσω εκλογών. Όμως υπήρχαν κάποιοι σοσιαλιστές που θεωρούσαν πως για να ανατραπεί ο καπιταλισμός θα πρέπει να επαναστατήσουν έτσι ώστε να εγκαθιδρυθεί ένα νέο σοσιαλιστικό καθεστώς. Τέτοιοι ήταν οι Καρλ Λίμπκνεχτ και Ρόζα Λούξεμπουργκ στη Γερμανία και ο Λένιν στη Ρωσία.